Tính chuyên nghiệp và sáng tạo của Dịch thuật

Dịch thuật chuyên nghiệp không phải là điều dể dàng và tất cả những ai từng dịch thuật đều biết rằng dịch thuật không hề dễ dàng hơn, đôi khi còn khó khăn hơn nhiều so với sáng tác. Trên thực tế, nhiều người học hành rất ít vẫn có thể viết được một bài thơ, một truyện ngắn, nhưng không ai có thể trở thành dịch giả nếu thiếu sự chuẩn bị trau dồi kiến thức và trình độ.

Lí do dễ thấy là muốn trở thành dịch giả thì người ta phải mất nhiều năm để nắm vững một ngoại ngữ, phải có 1 vốn kiến thức văn hoá rộng lớn và sự tinh tế cá nhân đúc kết được qua quá trình sống và làm việc, đặc biệt phải thông thạo tiếng mẹ đẻ – yếu tố mà đa phần mọi người đều cho rằng không cần thiết.

Yêu cầu về sự tinh thông tiếng mẹ đẻ đối với một dịch giả dường như gay gắt hơn nhiều so với người sáng tác. Có nhiều người sáng tác rất trơn chu, nhưng hễ bắt tay vào dịch là câu văn trở nên ngây ngô, khô cứng, thậm chí tối nghĩa. Dưới đây là những thông tin cần thiết để trở thành dịch thuật chuyên nghiệp.

Tính chuyên nghiệp và sáng tạo của Dịch thuật

#1. Cấp độ thứ nhất mang tính ngôn ngữ.

Để hiểu một ngôn ngữ thì người ta phải học về ngữ nghĩa của các đơn vị ngôn ngữ cùng các mối liên hệ của chúng trong một hệ thống nhất định. Người dịch phải hiểu không phải một, mà hai ngôn ngữ, người dịch phải có khả năng so sánh, đối chiếu hai hệ thống ngôn ngữ để tìm cách biểu đạt có sự tương đương.

#2. Cấp độ thứ hai mang tính văn hoá.

Để hiểu được văn bản người ta còn phải học văn hoá. Người ta có thể biết tất cả mọi từ, nắm vững mọi hiện tượng ngữ pháp trong một câu mà vẫn không hiểu câu đó nói gì.

Một tài liệu chuyên môn trong nghề hàng hải chẳng hạn, là một tập hợp những thuật ngữ chuyên ngành mà chỉ những người đã từng làm nghề mới hiểu. Nhưng không phải chỉ có những văn bản chuyên ngành mới gây khó khăn cho việc tiếp nhận.

Khó khăn lớn nhất là các điển tích. Mọi văn bản đều chứa đựng những điển tích. Điển tích có thể nằm trong sách vở hoặc trong cuộc sống. Thuật ngữ chuyên môn, từ nóng đều là những dạng điển tích khác nhau. Và nói cho cùng thì mỗi từ là một điển tích. Với một người Mỹ không hề biết Truyện Kiều, câu nói “Gã Sở Khanh ấy” không khác câu “Thằng John ấy”. Nhưng mọi chuyện sẽ khác hẳn nếu anh đã đọc và đã nhớ, đã yêu tác phẩm của Nguyễn Du. Khả năng khám phá và sử dụng các điển tích và nói cho cùng, chính là bản chất của cái mà ta quen gọi là “vốn văn hoá”.

Đội ngũ Dịch thuật chuyên nghiệp và sáng tạo

#3. Cấp độ thứ ba là cấp độ tâm lí

Nó tinh tế và phức tạp hơn nhiều. Trên thực tế, ngay cả khi đã tinh thông ngôn ngữ và có vốn văn hoá sâu rộng nhưng người ta vẫn có thể dịch rất dở. Vấn đề là ở chỗ trong nhiều trường hợp người dịch không phán đoán được, hoặc phán đoán sai lầm phản ứng của người đọc. Một dịch giả giỏi là phải lường trước được những phản ứng tâm lí của người đọc khi đọc những dòng chữ của mình và để gợi lên ở họ những xúc cảm thẩm mĩ mong muốn, hay ít nhất để tránh cho họ những hiểu lầm.

Khả năng phân tích tâm lí ít được để ý đến, nhưng là yêu cầu cốt lõi để phân biệt một dịch giả giỏi với một dịch giả nghiệp dư. Có thể ví nó giống như là giọt mực trong truyện Cây bút thần: Thiếu nó, con chim mà chàng hoạ sĩ vẽ ở trên giấy không thể hoá thành chim thật để vỗ cánh bay đi.

Trên đây là những thông tin về dịch thuật mà dịch giả phải hiểu những suy nghĩ về tính chuyên nghiệp, sáng tạo của dịch thuật để có thể dịch thuật chuyên nghiệp hơn.